Bệnh do 1 loại đơn bào có tên khoa học là Histomonas Meleagridis ký sinh ở gan, dạ dày và ruột thừa (manh tràng).

2. Phương thức truyền lây

Bệnh lây lan chủ yếu qua đường miệng: ăn uống phải trứng giun kim (Heterakis Gallinae) có chứa Histomonas

3. Đặc điểm dịch tễ

- Gà từ 2-3 tuần tuổi đến 3-4 tháng dễ bị bệnh nhất, nhưng gà lớn hơn vẫn có thể bị bệnh
- Bệnh thường nổ ra vào những tháng nóng ẩm cuối xuân, hè và đầu thu, nhưng gà lớn bệnh nổ ra cả trong mùa đông
- Tất cả các loại giống gà đều có thể mắc bệnh, Gà Tây mẫn cảm nhất

4. Triêu chứng

- Gà đột nhiên sốt rất cao 43 -44 độ C, nhưng lại cảm thấy rét nên đứng im, rụt cổ, dạng rộng chân,mắt nhắm nghiền, xù lông và run rẩy. Nhiều gà dấu đầu vào nách cánh, tìm chỗ đứng có ánh sáng mặt trời hoặc dưới bóng điện để sưởi.
- Giảm ăn, uống nhiều nước, tiêu chảy phân loãng vàng trắng hoặc vàng xanh. Khi sắp chết thì bỏ ăn, mào thâm tím.

- Mào thâm tím, da mép và da vùng đầu xanh xám thậm chí xanh đen, nên bệnh có tên là bệnh đầu đen.
- Bệnh kéo dài 10 – 20 ngày nên gà rất gầy. Trước khi chết thân nhiệt gà giảm xuống tới 39 -38 độ C.
- Gà bệnh chết rải rác và thường chết về ban đêm, mức độ chết không ồ ạt nhưng sự chết kéo dài lê thê, gây cho người chăn nuôi cảm giác bệnh không nguy hiểm lắm. Thực chất cuối cùng gà chết đến 85 – 95%

5. Bệnh tích

- Bệnh tích tập trung ở gan và manh tràng
+ Gan sưng to gấp 2-3 lần, bị viêm xuất huyết hoại tử, lúc đầu trên bề mặt gan có các đốm đỏ thẫm làm cho gan lổ đổ như đá hoa cương, sau đó biến thành ổ hoại tử màu trắng hình hoa cúc như ổ lao hoặc như khối u của Marek.

+ Ruột thừa (manh tràng) bị viêm sưng, thành ruột thừa bị dày lên gấp nhiều lần. Trong chất chứa có thấy lẫn máu nhớt như máu cá hoặc màu nâu giống như bệnh cầu trùng hoặc tạo thành kén rắn chắc màu trắng. Từ đấy người chăn nuôi gọi là bệnh kén ruột
+ Nhiều trường hợp thấy ruột thừa phình rất to dính chặt vào cả cơ quan nội tạng khác, đôi khi còn thấy manh tràng bị viêm loét thủng rò rỉ chất chứa vào lòng bụng gây nên viêm phuc mạc nặng khiến gà chết nhanh
+ Bệnh đầu đen dễ bị bội nhiễm với bệnh cầu trùng, viêm ruột hoại tử và bệnh ký sinh trùng máu do Leucocytozoone.

6. Chẩn đoán

 Kiểm  tra hình thái và sự hoạt động của Histomonads khi còn sống.

- Cần sử dụng mẫu bệnh phẩm còn tươi (gà được mổ khám ngay tại phòng thí nghiệm nghi mắc Histomoniasis và kiểm tra ngay). Mẫu bệnh phẩm là gan có bệnh tích đại thể nghi Histomoniasis đưa lên lam kính nhỏ nước muối sinh lý ấm (40⁰C).

- Soi trên kính hiển vi quang học. Histomonads hình thái hơi tròn, lớp bên ngoài trong suốt như phim, kích thước khoảng 8-12 µm chuyển động con lắc rất sống động.

Kiểm tra trên tiêu bản vi thể

- Làm tiêu bản vi thể theo quy trình

- Soi trên kính hiển vi thấy hình dáng Histomonads hình thái hơi tròn, to nằm xen kẽ với các tế bào gan hoặc ruột.

6. Phòng bệnh

- Không nuôi chung gà Tây với gà ta và không nuôi nhiều lứa gà trong cùng 1 cơ sở chăn nuôi.
- Không thả gà ra vườn trong những ngày mưa, gió to
- Từ 20 ngày tuổi trở lên cho gà uống Sulfat đồng (2 g sulfat đồng pha với 10 lít nước) hoặc uống thuốc tím (1g thuốc tím pha với 10 lít nước).

- Cứ 7 – 10 ngày thì cho uống 1 lần. Mỗi 1 lần trong 1 – 2h, sau đó nếu thừa thì đổ đi.
- Hàng tuần cần phun thuốc khử trùng và cuốc xới sân vườn rồi rắc vôi bột.

7. Điều trị