(Người Chăn Nuôi) - Protein là thành phần không thể thiếu trong khẩu phần thức ăn nuôi heo vì là nguồn cung cấp nitơ (N) và axit amin, đặc biệt axit amin thiết yếu. Thông thường, khẩu phần nuôi heo có hàm lượng protein thô (CP) dao động 12 - 25%, phụ thuộc giai đoạn sinh trưởng, năng suất và mục đích cho sản phẩm (thịt, sinh sản).

Khái niệm

Thực tế cho thấy, khả năng sản xuất của heo có thể không đáp ứng kỳ vọng mặc dù đã cung cấp đầy đủ CP vì sự mất cân đối các axit amin, đặc biệt các axit amin thiết yếu. Như đã nói, nhu cầu CP thay đổi theo giai đoạn sinh trưởng, mục đích sản xuất… nhưng tỷ lệ giữa các axit amin với nhau không thay đổi. Xuất phát từ đó, khái niệm “protein lý tưởng” (IP) mới xuất hiện trong các ấn phẩm khoa học. Khái niệm IP thay đổi nhiều kể từ khi xuất hiện vào 1980’ và đến nay có thể hiểu protein lý tưởng là tỷ lệ hoàn hảo giữa từng axit amin thiết yếu riêng lẻ với nhau và với axit amin không thiết yếu và đáp ứng đầy đủ nhu cầu N để con vật có sức sản xuất tối ưu.

Năm 1981, ARC đã đề xuất tỷ lệ các axit amin thiết yếu (EAA) có trong IP cho heo sinh trưởng căn cứ vào tỷ lệ các EAA trong cơ thăn. Những năm sau đó, NRC (1988) và nhiều nhà khoa học cũng đã đưa ra giá trị tỷ lệ này. Tỷ lệ giữa các axit amin thiết yếu trong IP tính bằng khối lượng (g) của axit amin có trong 1 kg CP (160 g N) (bảng 1). Ngoài ra, tỷ lệ này có thể biểu thị theo tỷ lệ (%) so với lysine vì (i) lysine là axit amin giới thứ nhất trong hầu hết thức ăn nuôi heo; (ii) Chỉ tham gia tổng hợp protein cơ thể, không sử dụng để tổng hợp các hợp chất chứa N khác; Và (iii) dễ phân tích và độ chính xác cao (bảng 2).

Bảng 1: Tỷ lệ từng axit amin thiết yếu (g/kg cp) riêng lẻ trong protein lý tưởng cho heo sinh trưởng

A: ARC (1981); B: NRC (1988); C: Wang and Fuller (1989); D: Fuller và cs., 1988); E: Chung và Baker (1992); F: Boisen và cs., 1998 (sữa heo nái); G: Jørgensen và cs., 1988 (20-90 kg); H: Boisen, 1997 (thành phần chuẩn); Factor: yếu tố chuyển đổi từ nhu cầu N sang nhu cầu từng axit amin.

Bảng 2: Tỷ lệ axit amin trong protein lý tưởng cho heo sinh trưởng (%)​

A: ARC (1981); B: NRC (1988); C: Wang and Fuller (1989); D: Chung và Baker (1992); E: Boisen và cs. (2000); F: Cole và van Lunen (1994)

Ứng dụng protein lý tưởng

Trước hết, protein lý tưởng đã và đang được ứng dụng để xác định nhu cầu N và từng axit amin, đặc biệt EAA. Trước đây, xác định nhu cầu một axit amin nào đó thì tiến hành từng thí nghiệm riêng lẻ trên cơ sở cân đối các axit amin còn lại, vì vậy, tiêu tốn thời gian và thiếu tính chính xác vì tác động qua lại giữa chúng khá lớn. Hiện nay, việc xác định nhu cầu các axit amin khá đơn giản vì nhu cầu các EAA có thể được tính toán dựa vào IP khi nhu cầu lysine đã được thiết lập.

Thứ hai, khẩu phần được xây dựng dựa vào IP luôn cân đối các axit amin và đảm bảo nhu cầu N, vì vậy không dư thừa, đặc biệt dư thừa EAA. Các axit amin dư thừa có thể trở thành gánh nặng trao đổi chất đối với heo và tăng N bài tiết trong nước tiểu.

Thứ ba, dựa vào IP để cân đối axit amin thiết yếu bằng cách bổ sung các axit amin tinh thể (thương mại). Các nghiên cứu cho thấy, hiệu quả sử dụng N của heo ăn khẩu phần có 12% CP có bổ sung axit amin tinh thể giống khẩu phần 16% protein. Như vậy, cân đối các axit amin trong IP đã làm giảm mức N trong khẩu phần. Người ta cũng đã cho biết mỗi đơn vị phần trăm N giảm trong thức ăn sẽ làm giảm lượng N bài tiết 10% (phân và nước tiểu).

Thứ tư, ứng dụng IP trong lập khẩu phần đã làm giảm chi phí thức ăn, đặc biệt thức ăn giàu đạm. Thức ăn giàu đạm chiếm khoảng 10 - 15% trong khẩu phần nhưng chi phí chiếm khoảng 50 - 60% giá thành thức ăn. Hiện nay, giá thức ăn giàu đạm (bột cá, khô đỗ tương) tăng cao so với các axit amin tinh thể nên tạo lợi thế khi sử dụng axit amin để cân đối. Hơn nữa, chi phí xử lý chất thải từ chăn nuôi heo (phân và nước tiểu) cùng cần tính đến.

Tóm lại, phát triển chăn nuôi heo gắn liền với lợi nhuận và đảm bảo vệ sinh môi trường, cả hai yếu tố đó được đáp ứng dựa vào sử dụng hợp lý và tiết kiệm nguồn thức ăn, đặc biệt thức ăn giàu đạm. Protein lý tưởng tức là sự cân đối xác axit amin, chủ yếu axit amin thiết yếu trong khẩu phần và đảm bảo đầy đủ nhu cầu N là giải pháp gián tiếp giảm chi phí thức ăn giàu đạm.

GS. Lê Đức Ngoan

Trường Đại học Nông Lâm Huế