BỆNH TIÊN MAO TRÙNG ( Surra )

Cập nhật: 11/11/2013

1. Thành phần loài

Bệnh tiên mao trùng do Trypanosoma thuộc họ Trypanosomatidae ký sinh trong huyết tương động vật. Trypanosoma có rất nhiều loài, nhưng chỉ có một số loài quan trọng có thể gây bệnh như T.evansi; T.brucei, T.vivax, T.congolense, …

Trypanosoma evansi được xác định là loài duy nhất gây bệnh cho gia súc ở Việt nam như trâu, bò, ngựa, lừa, la…do Blanchard phát hiện lần đầu tiên năm 1886. Bệnh do T.evansi là một trong những bệnh quan trọng gây tác hại lớn cho đàn trâu bò Việt Nam.

2. Đặc điểm của bệnh

Sự phát triển của T.evansi trong cơ thể của gia súc bệnh theo quy luật sau:

Đặc điểm của T.evansi là có thể biến đổi kháng nguyên bề mặt.

Sau khi T.evansi xâm nhập vào cơ thể 2-3 ngày chúng bắt đầu hoạt động và đạt đỉnh cao nhất, con vật sốt cao biểu hiện triệu chứng lâm sàng rõ, con vật có thể chết ở giai đoạn này.

Nhưng đối với những con vật có sức chịu đựng, cơ thể sinh ra kháng thể chống lại kháng nguyên T.evansi., lúc đó nhiệt độ cơ thể và triệu chứng bệnh giảm. Do kháng nguyên bề mặt của T.evansi có thể thay đổi thành phần hoá học, vì vậy kháng thể mất hiệu lực và T.evansi lại phát triển, tuy nhiên mức độ có giảm thấp. Cơ thể lại sinh ra kháng thể mới để tiêu diệt T.evansi và rồi T.evansi lại thay đổi thành phần kháng nguyên bề mặt để phát triển. chu kỳ đó cứ lặp đi lặp lại, nhưng đỉnh cao của T.evansi trong cơ thể gia súc ngày càng thấp và thưa hơn. Qua một thời gian, chỉ còn một số lượng rất ít T.evansi trong mấu động vật và nó trở thành con vật mang trùng.

Bệnh mạn tính trâu bò ăn yếu đến lúc chết. Tuy nhiên, trong đầu ổ dịch những con vật béo, khoẻ thường chết rất đột ngột trong trạng thái cấp tính.

Lượng kháng nguyên càng nhiều trong máu thì con vật sốt càng cao, nếu kháng thể không đủ chống lại thì con vật sẽ chết.

Đặc điểm có thể thay đổi kháng nguyên bề mặt khiến cho việc nghiên cứu vác-xin cũng gặp trở ngại.

Trypanosoma evansi do các loài mòng Tabanus và loài ruồi hút máu Stomoxis gieo truyền bệnh từ gia súc bệnh sang gia súc khoẻ. Sự gieo truyền chỉ mang tính chất cơ giới.

Trypanosoma evansi gây bệnh cho gia súc bằng cơ giới và độc tố.

3. Phương pháp Chẩn đoán

3.1 Chẩn đoán lâm sàng: Khi bị bệnh Tiên mao trùng, gia súc thường có các triệu chứng lâm sàng đặc trưng sau:

- Sốt cao lên xuống 39⁰5-40⁰ .

- Thiếu máu nặng do tan vỡ hồng cầu, niêm mạc nhợt nhạt.

- Gia súc ỉa chảy dai dẳng theo chu kỳ sốt.

- Thường bị thuỷ thũng dưới da ở vị trí là 2 chi sau, vùng ngực, bụng, yếm.

- Có triệu chứng thần kinh, đi lại siêu vẹo.

- Cơ quan giác mạc thì viêm giác mạc, mắt có dử.

- Chết đột ngột.

3.2 Chẩn đoán phòng thí nghiệm

3.2.1 Phương pháp xem tươi

Lấy một giọt máu tĩnh mạch tai cho lên phiến kính sạch cùng với một giọt Citrat Natri 3,8%. Trộn đều. Kiểm tra dưới kính hiển vi với độ phóng đại 100x, 200x để tìm Tiên mao trùng.

Phản ứng dương tính: Khi thấy tiên mao trùng di động, bơi trong huyết tương.

3.2.2 Phương pháp nhuộm Giemsa

- Làm tiêu bản máu: Lấy một giọt máu lên phiến kính sạch, sau đó lấy một phiến kính khác để nghiêng 45⁰ đẩy về phía kia của phiến kính. Rồi để khô tiêu bản máu.

- Cố định tiêu bản: Nhỏ 2-3 giọt cồn Methanol lên tiêu bản máu, để trong 2-3 phút cho khô, hoặc sau khô rửa bằng nước trung tính (pH=7).

- Pha thuốc nhuộm Giemsa theo tỷ lệ 1/10; 1/30; 1/60. Ngâm tiêu bản trong thuốc nhuộm từ 20-50 phút. Rửa bằng nước trung tính. Để khô.

- Kiểm tra tiêu bản đã nhuộm dưới kính hiển vi với độ phóng đại 400x, 1000x (có dầu soi kính).

Dưới kính hiển vi sẽ nhìn thấy:

- Hồng cầu bắt màu hồng

- Bạch cầu, nhân bắt màu tím

- Tiên mao trùng bắt màu xanh lơ, nguyên sinh chất bắt màu tím

3.2.3 Phương pháp tiêm truyền động vật thí nghiệm

- Động vật thí nghiệm là Chuột nhắt trắng, Chuột lang, Thỏ, Mèo

- Lấy 0,2ml máu gia súc nghi ngờ tiêm vào xoang phúc mạc chuột nhắt trắng. Theo dõi sau 24-48 giờ, lấy máu đuôi chuột để kiểm tra, kiểm tra từ 1-2 tuần, khi phát hiện được Tiên mao trùng.

- Có thể lấy 0,5ml máu tiêm phúc mạc chuột lang, thỏ, mèo đều cho kết quả chẩn đoán chính xác.

- Lấy máu đuôi chuột kiểm tra: Cho một giọt máu đuôi chuột và một giọt Citrat Natri 3.8% lên phiến kính, đậy lamen, kiểm tra dưới kính hiển vi có độ phóng đại 100x, 200x.

- Phản ứng dương tính: Khi thấy tiên mao trùng di động, bơi trong huyết tương.

Chú ý: Khi làm nhiều mẫu phải đánh dấu chuột bằng cắt lông.

3.2.4 Phương pháp Haematocrit

Lấy máu tĩnh mạch tai, đặt nghiêng để máu chảy vào ống Haematocrit. Tay luôn phải giữ một đầu còn lại của ống, khi đầy phải bịt một đầu bằng matít. Thường một gia súc lấy 2 ống, đánh số, bảo quản lạnh (4⁰C).

Li tâm trên máy Haematocrit trong 3 phút. Sau đó lấy ra đọc chỉ số PCV (tỷ khối huyết cầu) bằng thước đọc Haematocrit Reader.

Sau đó bẻ phần giữa hồng cầu và huyết tương, nhỏ lên phiến kính kiểm tra Tiên mao trùng trên kính hiển vi độ phóng đại 100x, 200x.

Phản ứng dương tính: khi nhìn thấy Tiên mao trùng tập trung, di động trên vi trường.

3.2.5 Phương pháp ngưng kết trực tiếp

Mục đích: Xác định kháng thể Tiên mao trùng trong máu. Dựa trên nguyên lý ngưng kết giữa kháng thể gặp kháng nguyên tương ứng.

Kháng nguyên: Là Tiên mao trùng sống tiêm truyền qua Chuột nhắt trắng, sau 3-4 ngày lượng Tiên mao trùng nhiều nhất, giết chuột lấy máu tim. Máu tim chuột pha với 10% Citrat Natri 3,8% và 20% PBS pH=7,2-7,4.

Kháng thể: Là máu gia súc nghi ngờ, chắt huyết thanh,bảo quản-25⁰C.

Tiến hành phản ứng: Nhỏ một giọt kháng nguyên sống lên phiến kính sạch, nhỏ tiếp một giọt huyết thanh nghi ngờ, trộn đều đậy lamen, để 5-10 phút, kiểm tra trên kính hiển vi.

Phản ứng dương tính: Khi thấy Tiên mao trùng chụm lại như hình hoa cúc ( ngưng kết hình hoa cúc).

Phản ứng âm tính: Thấy Tiên mao trùng tản mạn ra xung quanh.

3.2.6 Phản ứng CATT (Card Agglutination Trypanosoma Test)

Mục đích, Nguyên lý: Cũng dựa trên nguyên lý của phản ứng ngưng kết giữa kháng nguyên và kháng thể để tìm kháng thể Tiên mao trùng trong máu gia súc nghi ngờ.

Trong phản ứng CATT, kháng nguyên lại là kháng nguyên đông khô chế sẵn, đã được xử lý bằng Formandehyt và nhuộm màu.

Lấy máu gia súc nghi ngờ chắt lấy huyết thanh, bảo quản -25⁰ C. Huyết thanh dùng trong phản ứng CATT này, cần pha loãng tỷ lệ 1/4-1/8 với PBS, có độ pH=7,2.

Tiến hành phản ứng trên bản nhựa có sẵn: Nhỏ một giọt kháng nguyên và một giọt huyết thanh, trộn đều, đặt trên máy lắc. Sau 5-7 phút đọc kết quả.

Phản ứng dương tính: Có ngưng kết nhiều, tập trung từng đám ở giữa.

Phản ứng âm tính: Khi không có ngưng kết.

Phản ứng nghi ngờ: Có ngưng kết ít, ngưng kết ở ngoài rìa. Phải làm lại phản ứng với huyết thanh có độ pha loãng thấp hơn.

3.2.7 Phương pháp ELISA

Đây là phương pháp có độ chính xác cao. Dựa trên nguyên lý kết hợp kháng nguyên - kháng thể với các chất substact và các thành phần phản ứng.

Làm phản ứng trên khay 96 lỗ đáy vuông.

Đọc phản ứng bằng chỉ thị màu hoặc bằng máy đọc ELISA.

Hiện nay đã có phản ứng ELISA phát hiện kháng thể và ELISA phát hiện kháng nguyên.

3.2.8 Phương pháp I FAT ( Indirect Fluent Agglutination Test )

Là phản ứng huỳnh quang gián tiếp phát hiện kháng thể tiên mao trùng trong máu. Kháng nguyên đã biết được gắn lên phiến kính, gắn chất phát quang. Sau đó nhỏ huyết thanh nghi lên. Nừu có kháng thể tương ứng thì kháng nguyên sẽ phát quang.

Phương pháp này phảI ding kính hiển vi huỳnh quang để kiểm tra.

3.2.8 Phương pháp PCR

Nguyên lý dựa trên sự xắp xếp các Acid Nucleic ( A;T;C;G ) trên các mạch AND hoặc ARN.

Thành phần phản ứng : AND, ARN mẫu; Primer; Taq-polymeraza; dnTP.

Dựa trên các thang chuẩn ( Marker ) để xác định được AND của tiên mao trùng.

Phản ứng PCR rất nhậy. Chỉ cần có 0,001% tiên mao trùng trong máu đã phát hiện được bệnh.

4. Phòng bệnh

Nên thực hiện các biện pháp tổng hợp:

Kiểm tra máu toàn đàn. Cách ly con vật ốm và điều trị. Tiêm phòng đinh kỳ vào tháng 4 và tháng 9 để phòng bệnh trước mùa hè và mùa đông.

Diệt ruồi mòng trên thân gia súc và chuồng trại, bãi chăn.

Dùng phưong pháp ủ phân sinh học và giữ chuồng trại sạch sẽ.

Nên dùng màn che chuồng trâu bò khi mùa ruồi mòng phát triển.